Hiv-remmer Efavirenz is door wereldgezondheidsorganisatie WHO aangemerkt als medicijn van eerste keus in ontwikkelingslanden. Het middel is zeer effectief, gebruiksvriendelijk en van het patent af, dus goedkoop. De verwachting is dat daardoor steeds meer kinderen het medicijn gaan slikken. Ruim 3 miljoen kinderen in de derde wereld hebben hiv. Onderzoek bij volwassen patiënten heeft de afgelopen jaren duidelijk gemaakt dat het medicijn zeldzame, maar ernstige psychiatrische bijwerkingen kan hebben. Die staan nu vermeld in de bijsluiter. Bij kinderen is weinig onderzoek gedaan naar bijwerkingen, zegt ook farmaceut Bristol-Myers Squibb.

In de Westerse wereld zijn artsen op de hoogte van de mogelijke bijwerkingen. Volwassen patiënten met klachten zijn overgestapt op een alternatieve hiv-remmer en bij kinderen wordt het zekere voor het onzekere genomen. Kinderarts Henriëtte Scherpbier, die in het AMC kinderen met hiv behandelt, zegt dat zij er de voorkeur aan geeft om een ander middel dan efavirenz voor te schrijven ‘juist met het oog op de eventuele psychische bijwerkingen’. Kinderen met bijvoorbeeld slaapstoornissen, nachtmerries of depressieve klachten, krijgen het medicijn niet meer.

Maar in ontwikkelingslanden is die keuze er niet, zegt psychiater Arnt Schellekens van het Radboudumc. Efavirenz kan het leven van miljoenen kinderen redden maar het medicijn zou bij sommige kinderen zulke ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken dat het gevolgen heeft voor hun toekomst. ‘Zo schept het oplossen van een groot probleem mogelijk een nieuw probleem’, zegt internist Quirijn de Mast.

Samen met vier collega’s uitten Schellekens en De Mast deze zomer hun zorgen in het internationale medische vakblad The Lancet Infectious Diseases. Ze waarschuwen daarin dat de geestelijke gezondheid van de kinderen met hiv in ontwikkelingslanden in de gaten gehouden moet worden. Met geld van het Radboudumc en het Aids Fonds doen ze nu onderzoek bij kinderen en jongeren in Tanzania en Indonesië.

De afgelopen jaren is wel enig onderzoek gedaan bij jonge hiv-patiënten maar de onderzochte groepen waren meestal klein of de psychiatrische testen die werden gebruikt bleken niet gestandaardiseerd. Omdat ernstige psychiatrische klachten niet zo veel voorkomen en bij kinderen lastig te traceren zijn, bestaat de kans dat daardoor bijwerkingen zijn gemist. Uit cijfers van farmaceut BMS blijkt bijvoorbeeld dat de kans op suïcidale gedachten bij volwassenen die efavirenz gebruiken op 0,6 procent ligt (tegenover 0,3 procent bij een controlegroep) en de kans op een ernstige depressie op 1,6 procent (tegen 0,6 procent). Als dat soort risico’s bij kinderen ook zijn verhoogd en miljoenen kinderen in ontwikkelingslanden het medicijn gaan gebruiken, kan toch een flink probleem ontstaan, aldus de Nijmeegse artsen.